Sirkadiyen

Tek hücreli canlılardan, bitkilere, kuşlara ve insanlara kadar birçok organizma fizyolojilerini ve davranışlarını gece ve gündüz döngülerine göre senkronize eden endojen bir zamanlama sistemi geliştirmiştir. Bu sistem sirkadiyen saat olarak bilinmektedir. Latince’de “circa” yaklaşık, “diem” bir gün anlamına gelmektedir.

Beynimizde ön hipotalamusta yerleşmiş olan suprakiazmatik çekirdeğin kontrolündeki ritmimizdir. Sirkadiyen ritim olarak da adlandırılır. Yirmi dört saatlik biyolojik, fizyolojik ve sosyal davranışlarımızdaki senkronizasyondan sorumludur.

Beyin de dahil olmak üzere neredeyse tüm organların kendilerine ait biyolojik ritimleri olup, iç kaynaklı (endojen) bir uyarıcı tarafından senkronize olurlar. Bu senkronizasyonun baş kahramanı suprakiazmatik çekirdektir. Bu çekirdek; biyolojik ritimlerin ana kontrol merkezidir ve hipotalamusta optik kiazmanın üzerinde yer alır. Suprakiazmatik çekirdeğin biyolojik ritmi düzenlemesindeki en önemli dış (ekzojen) kaynaktan biri ‘’ışık’’ etkenidir. Retinaya ışık geldiğinde bu bilgi retinohipotalamik yol ile suprakiazmatik çekirdek boyunca aktarılır ve kişinin günlük ritimleri doğadaki yirmi dört saatlik döngüye uyum sağlar.

Vücudumuzda; uyku-uyanıklık döngüsünde, beslenme aktivitesinde, vücut ısısının konrolünde, metabolizma süreçlerinde, glikoz homeostazisinde, hormon sekresyonunda (prolaktin, ACTH, büyüme hormonu, melatonin…) , tiroid fonksiyonlarında, idrar çıkışında, bronşiyal düz kas aktivitesinde, hücre döngüsünde, DNA replikasyonunda, nöronların ateşlenme oranlarında, nörotransmitter seviyelerinde ve nabız gibi fizyolojik süreçlerde suprakiazmatik çekirdek orkestra şefi olarak biyolojik ritmin sihirli dokunuşlarında rol oynamaktadır.

Biyolojik ritim denilince akla ilk gelen uyku-uyanıklık döngüsüdür. Melatonin bu döngünün anahtarı olan ve doğal olarak üretilen bir hormondur. Vücutta melatonin gece çöktüğünde beyindeki epifiz bezi tarafından üretilir. Retina yetersiz ışığı ya da karanlığı tespit eder ve melatonin seviyesi giderek artar. Melatonin biyolojik ritmi etkiler çünkü o uykuyu ön gören bir zaman işaretçisidir. Sabah melatonin seviyeleri düştüğünde uyku sona erer ve uyanıklık başlar. Suprakiazmatik çekirdek melatonin seviyesinin düzenlemesini yapar. Bu çekirdekte oluşacak harabiyet ve/veya travma uyku-uyanıklık döngümüzde ileri evre uyku bozukluklarına yol açabilir. Suprakiazmatik çekirdek harabiyeti sonucunda birçok uyku bozukluğunun meydana geldiği bilinmektedir.

Sirkadiyen ritimde meydana gelen değişiklikler, kişisel uyku sirkadiyen sürecinin 24 saatlik sosyal ve fiziksel çevre arasındaki ayar bozukluğuna neden olarak tekrarlayıcı veya uzun süreli uyku ritminin bozukluğu ile seyreden hastalıklara yol açar.

Uyku ritim bozukluklarında ana belirti, uyumak istenilen saatlerde uyunamaması veya uyanık kalınması gereken saatlerde uyanık kalınamamasıdır. Sirkadiyen Ritim Uyku Bozuklukları şunlardır:

• - Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu
• - Erken Uyku Fazı Bozukluğu
• - Düzensiz Uyku-Uyanıklık Ritmi
• - Serbest Gidişli Uyku-Uyanıklık Ritmi
• - Jet Lag Bozukluğu
• - Vardiyalı Çalışmaya bağlı Uyku-Uyanıklık Ritim bozukluğu
• - Tıbbi Durumlara Bağlı Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu